La chaleur de l' homme

Lieve mensen,

Ik heb weer even op me laten wachten, maar de tijd vliegt en de week is voorbij zonder dat ik er erg in heb en al te veel bijzonders heb gedaan. Waar december en januari redelijk koel waren, en ik ’s avonds af en toe zelfs een trui aan had, is Lomé nu echt bloedheet. Het zand in de lucht is verdwenen, de hemel is helder blauw, maar de wegen zijn nog even stoffig als altijd. Mijn kamer op de eerste verdieping met een platlederen dak is net een sauna, en sinds februari zitten we weer regelmatig zonder stroom. Een goede timing: de hitte slaat toe en de ventilator kan zijn werk niet meer doen! ‘Avonds eten bij kaarslicht en ’s nachts is mijn matras warm als ik erop ga liggen. Geheel op zijn Afrikaans probeer ik dan buiten op een matje te slapen, en als ik na elke 30 minuten omdraai omdat mijn arm alweer slaapt, zeg ik mezelf dat alles went! De hitte betekent echter ook dat de energie om overdag dingen te doen flink daalt. Ik ben er wel achter dat hoe minder je doet, hoe slomer je word, en des te langzamer alles gaat. Misschien is dat een verklaring voor mijn vertraagde update……

Sinds ruim twee weken heb ik een fiets. Ik kocht hem net voordat de hitte begon. Verbaasd over het feit dat Yovo kan fietsen, werd ik de eerste paar dagen raar aangekeken in de buurt. Inmiddels weten ze dat Yovo net zo hard kan fietsen als een Togolees, en komen de eerste verzoeken of ik mijn fiets niet kado kan doen.... Op mijn fiets leer ik langzaam het verkeer en zijn regels een beetje kennen, want alles rijdt hier door elkaar heen en haalt elkaar op alle mogelijke manieren in. Toeteren doen ze hier bijna non-stop. Rakelings passeren auto’s, motors en brommers elkaar en verkeersongelukken zijn eerder regel dan uitzondering. Zweten doe je wel enorm op de fiets. Met het washandje in mijn fietsmand, veeg ik mijn gezicht om de paar minuten droog.... weg met die heerlijke zweet-snor! ;-P

Naast mijn fiets heb ik nog een aankoop gedaan. Op een zondag was ik samen met Kabirou op bezoek geweest bij zijn familie in Agoe, een wijk van Lomé, ongeveer 7 kilometer buiten het centrum. Daar zag ik hem: een kleine, wit met bruine pup in de armen van zijn verkoper. Met mijn hand gaf ik hem water uit mijn zakje, en ik dacht deze wil ik! Omdat een hond natuurlijk geen impulsaankoop mag zijn, heb ik er uiteindelijk nog twee nachtjes over geslapen, maar deze werd het dus wel! Een lokale hond, een echte Togolees, hoewel de verkoper zeer geloofwaardig beweerde dat deze bruin met witte pup een echte rashond was, een Duitse herder ;-)! Ik heb hem Dondo genoemd, wat vriend betekent in Kotokoli, de taal van mijn huisgenoten en de meeste collega’s.

De eerste twee nachten heeft Dondo alleen maar gejankt, echt een verschrikkelijk gehuil wat door merg en been ging, wat niet alleen mij maar ook de buren hun nachtrust kostte. Hij at de eerste dagen pâtes en spaghetti, zoals de meeste honden hier doen, maar inmiddels heb ik hem overgeschakeld op de brokken! Hij is redelijk gewent en redelijk zindelijk. Als de moskeeën iets voor 5 uur ’s ochtends hun eerste gebed aankondigen en Lomé langzaam ontwaakt, laat ik Dondo in het donker uit. Het terrein van de campus begint voor mijn huis, en is tevens een vuilstortplaats voor de hele buurt. Aangezien Dondo waarschijnlijk van jongs af aan heeft geleerd zijn eten zelf bij elkaar te zoeken, moest ik hem regelmatig uit de vuilnisbelt plukken, waar hij zich tegoed deed aan oude sardientjes in blik. Een voorbijganger greep in en knoopte oude repen stof, ook van de vuilnisbelt, aan elkaar en aan deze provisorische stoffen riem laat ik hem nu dus uit. Mensen gaan hier overigens erg raar om met honden. Ze trekken aan poten en staart, rennen weg of beginnen te schoppen als Dondo vrolijk kwispelend wil spelen en de buurkinderen knijpen hem heel hard, rekken hem uit en gooien stenen naar hem. Als een soort mama moet ik Dondo hier beschermen!


Mensen leven hier heel dicht bij elkaar. Zoals iemand me eens zei: “Je voelt als het ware continu de warmte van de mens, ‘la chaleur de l’homme’!” Buiten liggen hele families op matjes naast elkaar te slapen, broer en zus slapen samen in een tweepersoonsbed, en studenten delen op de campus een eenpersoonsbed in een kamer van 4m². Het roept tegenstrijdige gevoelens op. Ik heb veel respect voor de omstandigheden waarin mensen hier leven, studeren en wonen, zonder privacy en comfort, terwijl de sterke verbondenheid tegelijkertijd een soort jaloezie oproept!

Ook ik maak hier als het ware deel uit van een soort familie, zo voelt het in ieder geval. Voor Abass ben ik “dawi”, oftwel grote zus en voor mij is hij als mijn kleine broetje, “nowinje”. Door Elvis, “fowi”, grote broer, wordt Abass regelmatig weggestuurd om inkopen te doen, water te halen, en zijn kamer schoon te maken. Dat is heel normaal hier: als oudere heb je meer rechten en mag je bijvoorbeeld ook als eerste beginnen met eten. De mening van de oudste weegt het zwaarst en er heerst een groot respect voor oudere broers en zussen, ouders en andere volwassenen. Echter heb je als oudste ook een grote verantwoordelijkheid voor je jongere broers en zussen. Abass is wees en zijn studie wordt bijvoorbeeld betaald door de fowi’s, wat geen echte broers zijn maar neven. Echter op den duur zal Abass deze verantwoordelijkheid over nemen, en zal hij naast zijn eigen vrouw en gezin, zorg moeten dragen voor zijn broers en eventueel hun gezinnen. Abass is 21, maar hij vertelt me dat hij nu al die verantwoordelijkheid voelt, en geheel begrijpelijk voelt dat soms als een last.

Bij het horen van de realiteit en het lezen van de cijfers over de arbeidsmarkt van Togo is het echt even slikken. Het werkloosheidspercentage in Lomé ligt feitelijk rond de 10 procent, wat echter geen goed beeld geeft van de huidige situatie. Er bestaat namelijk een enorm percentage (70%) aan onderbezetting van de economie: actieve personen werken onvrijwillig minder dan 35 uur per week of personen verdienen minder dan het minimumloon. Om hun salaris te vergroten vervullen zijn andere nevenactiviteiten. Want een baan hebben is één ding, maar betaald krijgen is een andere zaak! Het minimumloon per maand is 13.500 Franc CFA, gelijk aan net iets meer dan 20 Euro. Soms is een salaris net voldoende om de transportkosten te dekken en houden personen er niks aan over. Acht op de tien actieve personen verdient minder dan 35.000 Franc CFA per maand, oftewel minder dan 53 Euro. Daar moeten gezinnen vaak van leven: eten, naar school gaan, kleren dragen, en als er iemand ziek is moet er een dokter komen. Niet voor niets zijn de voornaamste bezittingen van deze mensen hun ventilator, radio of televisie. Het werkloosheidspercentage neemt paradoxaal toe naarmate personen meer gestudeerd hebben. Aangezien jongeren in Togo gemiddeld 3 jaar langer gestudeerd hebben dan hun vader, zijn jongeren de dupe wat betreft de werkloosheid, die onder jongeren het hoogst is.

De houding van jongeren is wisselend. Een groot aantal jongeren en afgestudeerden is sterk en wil vechten voor een beter Togo, zij zijn optimistisch en leven en werken volgens het principe: “C’est pas facile, mais on arrivera!”, oftewel: “Het is niet makkelijk, maar we zullen erin slagen. “ Een andere grote groep jongeren probeert het geluk te zoeken in Europa en Amerika. Maar denken dat je naar het paradijs gaat en belanden met een x aantal andere Afrikanen in een klein flatje op 8 hoog in een buitenwijk van Parijs zonder werk en inkomen, gun je niemand! Gelukkig worden steeds meer jongeren zich daar bewust van, met dank aan stripverhalen en spotjes op de televisie over de morbide reis in een roeiboot naar Europa. Toch verdienen deze jongeren zeker een kans in eigen land. Echter tot op heden zijn jongeren hier een beetje het vergeten kindje van de overheid, maar, zo lijken zij te vergeten, wel de leiders van morgen! Afrikaanse en Europese regeringen zullen samen moeten werken om de werkloosheid in Afrika aan te pakken en de migratiestroom van zwarte Afrikanen naar Europa te keren.

CHALLENGES, de NGO waar ik stage loop, is actief op het terrein van de ontwikkeling van jongeren. We organiseren onder andere de WAIMUN conferentie, de eerste simulatie van het model van Verenigde Naties in Afrika, voor jongeren en afgestudeerden. Overigens is WAIMUN alweer uitgesteld bij gebrek aan financiële middelen en hoop ik echt heel erg dat het nu in April wel lukt! Verder ben ik verantwoordelijk voor het opstarten van een kleinschalig project om 15 jongeren de kans te geven een eigen bedrijf op te starten door middel van een Conours de l’Entrepreneur’, oftewel een soort wedstrijd voor het schrijven van een ondernemingsplan, waarbij de 15 beste ondernemers in spé naast financiële steun ook trainingen krijgen om de kans op succes te vergroten. Tot op heden is het allemaal nog niet heel erg concreet, afspraken maken kost enorm veel tijd, ministers zijn het merendeel van de tijd op reis, en heb je een afspraak dan worden en nog niet echt spijkers met koppen geslagen.

Toch wil ik ook heel graag iets concreets doen, en daarom schrijf ik op dit moment aan een schoolboekenproject, voor het doneren van schoolboeken aan basisscholen. Want zoals veel Afrikaanse landen, heeft Togo een gebrek aan boeken. Studieboeken zijn schaars en vaak oud en vergeeld. Lang niet iedere scholier of student heeft de middelen om zijn eigen boeken te kopen. Op de basisschool en middelbare school zijn klassen van ruim 100 leerlingen niet ongewoon en één boek wordt vaak gedeeld door meerdere scholieren en studenten. Vanaf hun eerste schooldag moeten Togolese kinderen Frans leren spreken en schrijven, wat erg lastig is als je de eerste zes jaar van je leven alleen maar Éwé of Kotokoli hebt gesproken. Een groot aantal kinderen heeft dan ook moeite met lezen en schrijven, maar deze kinderen vallen niet op in de grote klassen, hebben geen boek om uit te leren en kunnen zo niet optimaal leren lezen, schrijven en rekenen. Op de universiteit vormen de boeken al een even groot probleem. Studenten studeren aan de hand van boeken en stencils uit vervlogen tijden. Ook maken studenten veel gebruik van handgeschreven kopieën. Soms wil een docent wat extra bijverdienen en verplicht studenten een originele kopie te kopen, die twee keer zo duur is als het zelf kopiëren. Tweeduizend Franc CFA, gelijk aan iets meer dan drie Euro, is voor ons niks, maar kan voor een Togolese student net teveel zijn, waardoor hij een vak niet kan volgen. Scholieren en studenten worden nogal belemmert in hun school- en studiecarrière. Boeken zijn schaars, klassen zijn groot, collegezalen zijn te klein, een scriptie schrijf je eerst met de hand en daarna typ je hem over in een internetcafé, en dan zit je ook ’s nog eens zonder elektriciteit als je je tentamens moet leren. En dan is dit nog de hoofdstad!!!

Hoe zal Lomé zijn over 20 jaar? Zijn de Millenniumdoelstellingen gehaald? Is er een systeem voor afvalverwerking en sociale zekerheid? Importeert Togo niet langer rijst uit Vietnam, maar wordt de grote hoeveelheid grond hier ook eindelijk goed benut? Handelt de overheid niet langer alleen mijn naar hun eigen belangen? Ik ben benieuwd! Als ik in de hitte aan het begin van de middag over straat loop om Degué te gaan eten, loop ik wat in gedachten verzonken en stel ik mezelf deze vragen. De meeste mensen houden siësta, en liggen in de schaduw op houten bankjes te slapen. Het is rustig op straat. In mijn hand houd ik mijn lege zakje water, op zoek naar een schaarse prullenbak. Een meneer spreek me aan: “Madame, c’est Lomé ici, il faut jeter!”, waarmee hij aangeeft dat ik mijn zakje rustig weg kan gooien, het is immers Lomé!

Bij deze weer mijn update vanuit het Afrikaanse Togo, Lomé! Bedankt voor alle lieve kaartjes en mailtjes en reacties, blijf me op de hoogte houden! Denk aan jullie! Dikke kus!

xxx Annie